by Marion Hoekveld

Tekenen indianen die voor het eerst een pen of potlood op papier zetten als kinderen? De intense aandacht en nieuwsgierigheid voor het laten verschijnen van iets op papier is een overeenkomst. Een groot verschil is de levenservaring en belevingswereld van waaruit een tekening gemaakt wordt. Indianen hebben meestal geen begrip van een horizonlijn, van het van links naar rechts kijken, zoals bij lezen, of van de boven- of de onderkant van een vel papier.
In de eerste tekeningen van de Arara is vaak het midden het begin, waarna het papier langzaam draaiend van binnen naar buiten volgetekend wordt. Ook een foto 'lezen' ze net zo goed en gedetailleerd op zijn kop; of ze het beeld nu dwars of omgekeerd houden, lijkt niet uit te maken. De rechte lijn lijkt het eerste dat aangeleerd wordt.
Tekenen is iets meedelen. Bijvoorbeeld een dier verbeelden op papier is alles tekenen wat er in werkelijkheid is, twee ogen in een dier zetten, ook al teken je hem van opzij. De Arara-indianen maken soms een soort röntgentekeningen. Ze tekenen dan ook datgene wat niet te zien is, de botten en de graten in een dier. De Yanomami tekenen hun geesten, de bovenwereld, de onderwereld, de regen, de donder, maar ook de goudzoekers. Ze tekenen ook hemelkaarten, sterren en de maan. Sterren hebben hun plaats in de ontstaansmythen, en praktisch geven ze aanwijzingen over tijd, over richting, over jaargetijden, over het planten van bepaalde gewassen. Waiwai tekent heel langzaam zijn gebied. In gedachten gaat hij over rivieren en paden, zijn hand volgt. De Waiãpi-leiders kunnen landkaarten tekenen; ze zijn intensief betrokken geweest bij de demarcatie van hun gebied, en kennen ieder stukje van hun land.
Ook worden er decoratieve motieven getekend: van vlinders, schildpadschild, slangen en visgraten. Nu zijn het geabstraheerde figuren geworden. Versieringen hebben altijd verwijzingen naar de natuur, hebben altijd betekenis. Ze worden gemaakt in de vorm van patronen, op de huid, op potten van gebakken klei, op kalebasschalen, op houten bankjes. Zo heeft tekenen zin en betekenis.

Vicente Krahô vertelt waarom hij altijd iets vraagt van wat ik aan of bij me heb. 'Vragen aan vrienden' is de enige manier om aan dingen te komen. Lang geleden ondekte hij waarom: hij wilde een mes, pannen en andere dingen die hij zag bij de Brazilianen op de boerderijen, een paar dagen lopen van zijn dorp. Af en toe kreeg of ruilde hij iets. Op een dag werd hij uitgenodigd naar een bijeenkomst ver weg in een grote stad om er te vertellen over hoe de Krahô leven. Hij ging, en verdiende in één keer een koffer, een pak, een broek, een jas, een shirt, een paar schoenen, een geweer, en een tas vol eten om terug te keren naar zijn dorp. Hij ging niet regelrecht terug, en tijdens de omweg raakte zijn eten op. Eerst ruilde hij zijn broek en jas, zijn schoenen en uiteindelijk zijn geweer. Hij kwam terug zoals hij was weggegaan.

notities / Werk 1980 1990 / Office / De kater van het Gelijk / Mexico /
Refugees / Nicaragua / In het teken van de robot/ Amazon Indians /
In het spoor van Heijenbrock / Industry / Mekarõn / Dans&Theater /
Flirt/ Portraits / Awí / Tsanga-tsanga-na / Kalahari / Djengi /
Dansen op het Veen / Koffiehuis Mokum